






Project verbetering Regionale Keringen
Waterschap Brabantse Delta werkt continu aan verbetering van de dijken langs diverse wateren zoals de Mark, Vliet, Dintel, de Donge en de Amertak. Dit doet het waterschap om West-Brabant te beschermen tijdens momenten van hoog water.
In dit document kijken we terug op het project Regionale Keringen. Een regionale kering is een dijk of kade die het gebied beschermt tegen ‘binnenwateren’ zoals de Mark, Dintel en Vliet.
Het waterschap is in het najaar 2022 gestart met de uitvoering van de verbeteropgave in de gemeenten Steenbergen, Etten-Leur, Moerdijk, Breda en Drimmelen (Terheijden). Deze dijken moesten in 2024 opgeleverd zijn. Ze voldoen weer aan de veiligheidsnormen die door de provincie zijn opgesteld.
De verbetering van regionale keringen was een behoorlijke opgave die niet onopgemerkt voorbij is gegaan. Het waterschap heeft daarom nauw samengewerkt met inwoners, agrariërs, bedrijven, (lokale) overheid, natuur- en andere belangenorganisaties. De dijken liggen vaak niet op grond van het waterschap zelf. Nauw overleg met de omgeving was daarom ook vanzelfsprekend. In het voortraject heeft het waterschap de omgeving gevraagd om mee te denken over keuzes en oplossingen om de dijken te verbeteren. In 2016 is besloten om het project op te splitsen in twee deelgebieden.
1. Deelgebied Midden
Deelgebied Midden is in 2019 afgerond. Het waterschap heeft samen met bewoners en belanghebbenden een andere oplossing bedacht voor het verbeteren van de dijken dan regulier in grond. In plaats daarvan zijn twee keersluizen met pompgemalen gebouwd, één in de monding van de Leursche Haven en één in de monding van de Laaksche Vaart in respectievelijk gemeente Etten-Leur en Halderberge. Het resultaat zie je in onderstaand filmpje. Wil je nog meer lezen? Klik dan hier. Project Deelgebied Midden is in 2020 opgeleverd. Kijk hier voor het filmpje.

2. Deelgebied Mark-Dintel-Vliet

Portefeullehouder Anco Sneep
“De realisatie van het project Verbetering Regionale Keringen is een prachtige mijlpaal voor de waterveiligheid van ons gebied. Daar ben ik erg blij mee. En vooral ook met de betrokken en prettige samenwerking van alle partijen. Maar het werk aan onze dijken is nooit af. Door klimaatverandering, ontwikkelingen rond de dijken en nieuwe inzichten moeten we dijken steeds weer op sterkte houden en brengen. De laatste decennia is er achter de dijken van de Mark, Dintel en Vliet steeds meer gebouwd. Van woningen tot bedrijven. Mensen, dieren en economische waarden achter de dijk moeten steeds beter worden beschermd tegen hoogwater.”
dagelijks bestuurder
waterschap Brabantse Delta
Programmadirecteur Rob Wolbrink
“Dat de regionale keringen weer voldoen aan de waterveiligheidsnormen is een heel mooi resultaat. Maar als waterschap streven we naar iets groters. Onze ambitie is een robuust watersysteem als basis voor een toekomstbestendig Midden- en West-Brabant. Daar werken we samen met onze partners aan. Het is een watersysteem met weerstand. Dat wil zeggen waterbeheersing en hoogwaterbescherming. Én veerkracht. Daarmee bedoelen we dat het systeem weer snel functioneert na wateroverlast of overstroming. Het systeem moet uiteindelijk tamelijk ongevoelig worden voor weersextremen en altijd beheersbaar. Om dit robuust watersysteem te bereiken, is het dus niet alleen zaak om het systeem technisch te verbeteren. Maar we moeten kijken hoe het landgebruik en de waterinfrastructuur beter aansluiten bij de eigenschappen van het gebied. Zoals bodemtypes, natuurlijke grond- en oppervlaktewaterbeheer en hoogteverschillen. Het natuurlijke systeem is de basis voor een klimaatbestendige inrichting en een biologische divers Nederland.”
programmadirecteur
Waterveiligheid & Vaarwegen
Projectmanager Ron Nouws
“Om tot de juiste keuzes voor de dijkversterking te komen, was het belangrijk om met alle betrokkenen in gesprek te gaan. Alleen door alle belangen en informatie boven tafel te krijgen, kon het algemeen bestuur van het waterschap een weloverwogen besluit nemen. De dijkinspiratieteams hebben ons daar ontzettend goed bij geholpen. Bij de verdere uitwerking van het besluit in de planuitwerkings- en uitvoeringsfasen zijn verschillende uitdagingen op ons pad gekomen. Waarbij we kijkend naar een oplossing altijd het belang van de stakeholders hebben meegenomen met als uiteindelijk resultaat een tevreden eindgebruiker.
Het projectteam is ingericht volgens het IPM-model, waarbij niet alleen ingezet is op de inhoudelijke specialisme ,maar ook op projectbeheersing en contractafhandeling. Door de samenwerking binnen het team is het gelukt om binnen planning en budget een mooi project met verschillende duurzaamheidsaspecten te realiseren. Iets om als waterschap, maar zeker ook als projectmanager trots op te zijn!”
projectmanager
Projectaanpak

Hoe ziet een dijkprofiel eruit en wat waren de uitgangspunten voor de uitvoering?
- 1:3 taluds, kruin 3m breed
- Binnenwaartse versterking
- Versterking in grond

Op 2 februari 2023 is in Steenbergen het startschot gegeven voor de uitvoering!
Via onderstaande knoppen navigeer je door de verschillende onderdelen van de kaart.
We beginnen bij Steenbergen en varen langs Moerdijk, Etten-Leur, Breda en eindigen in de gemeente Drimmelen in Terheijden.
Wat hebben we gedaan in Steenbergen?
Het Doornedijkje is binnenwaarts versterkt, de dijk is binnenwaarts verplaatst. Ook de (teen)sloot is verplaatst. De watergang met het buitenwater is verbreed en gebaggerd. Het slib is op locatie gedroogd en afgevoerd.
Bijzonderheden
Bij het Doornedijkje was ook een maatwerklocatie, waar we een damwand hebben gemaakt in plaats van versterking in grond. Op 2 februari 2023 was hier de kick-off.
Stakeholder aan het woord
“KWS en Martens en Van Oord hebben als combinatie de uitvoering voor hun rekening genomen. Kenmerkend aan dit project was het grote areaal (15 kilometer dijk in verschillende gemeenten) met verschillende stakeholders en belangen. De uitvoering bestond uit een breed scala aan werkzaamheden. Denk aan grondwerk, damwandconstructies en daarmee samenhangende zaken zoals openbare inrichting, kabels en leidingen. Maar ook hele specifieke zaken zoals de herinrichting van het terrein van de roeivereniging in Terheijden. Kortom een veelomvattende klus waarbij integraliteit een uitdaging was. Dit project kende een lange voorbereiding van bijna tien jaar. De uitvoering duurde ‘slechts’ twee jaar wat in dit geval relatief kort te noemen is. Om alle aspecten te beheersen, zijn de nodige krachten gebundeld en zijn we er als waterschap, KWS en Martens en Van Oord in geslaagd een en ander voor de gestelde mijlpalen te realiseren. Een prestatie waar we trots op zijn met elkaar!
In een traject van deze omvang is het vooraf al zeker dat er verrassingen voorkomen. Juist dan komt het aan op het collectief presteren. Alleen dan kunnen verrassingen het hoofd worden geboden zonder dat projectdoelstellingen onder druk komen te staan. Ook dit project kenden een veelvoud van dit soort uitdagingen. Een voorbeeld bij locatie Steenbergen: In het kanaal dat parallel loopt aan het Doornedijkje bleek de bodemopbouw significant af te wijken. Omdat dit een relatie heeft met de stabiliteit van de direct aangelegen waterkering, wilden we de risico’s adequaat beheersen. Er was weinig tijd, dus moest snel een passende oplossing en werkwijze worden bedacht. Er werd goed overlegd tussen opdrachtnemer en opdrachtgever. Daarmee hebben we de risico’s beheerst en is het tijdig uitgevoerd binnen de projectdoelstellingen.”
Contractmanager KWS/Martens en Van Oord
Wat hebben we gedaan bij Moerdijk?
We hebben ongeveer 5 kilometer dijk versterkt. Bij Steiledijk is de brede (teen)sloot verlegd en een binnenberm aangebracht. Op locatie Hazeldonk-Zuiddijk is de dijk binnenwaarts versterkt, op een deel is een damwand geplaatst in verband met ruimtegebrek, de aanwezige kas. We hebben bomen moeten kappen vanwege de dijkversterking. Hiermee dreigden we ook de vliegroute van de dwergvleermuis aan te tasten. Door het plaatsen van schermen hebben we tijdens de uitvoering de vliegroute intact kunnen houden. De dijk in het buitengebied is over circa 3 km binnenwaartse versterkt met een binnenberm.
Bijzonderheden
Er was een maatwerklocatie met damwand. In het buitengebied is over circa 2 km is beverwerend gaas in de grond aangebracht. Ook is de duiker volledig vervangen.
Stakeholder aan het woord
“Halverwege de voorbereiding van het project, ben ik (Gijs van der Made) vanuit de gemeente Moerdijk aangesteld als contactpersoon voor het project ‘Verbetering Regionale Keringen’. Vanwege personele wisselingen bij zowel de gemeente als het waterschap, liepen we in het begin tegen wat uitdagingen aan, vanwege eerder gemaakte afspraken. Uiteindelijk is er naar een ieders tevredenheid een mooi uitvoeringsontwerp gemaakt.
Eenmaal in uitvoering is het werk vrijwel vlekkeloos verlopen. Door structureel te overleggen en elkaar meteen te benaderen bij problemen, is het werk voorspoedig verlopen. Gezien de omvang en impact van het werk, is het aantal meldingen vanuit de omgeving minimaal geweest. Wij als gemeente zijn uiteindelijk tevreden over het resultaat van de uitgevoerde werkzaamheden en de samenwerking.”
Projectleider Civiele Techniek
Foto’s van de werkzaamheden in Moerdijk
Wat hebben we gedaan bij Etten-Leur?
Aan de zuidzijde zijn eerst 200 bomen verwijderd en is een binnenwaartse versterking gemaakt. Bij gemaal Halle is gekozen voor een buitenwaartse versterking vanwege het aanwezige wiel voortkomend uit St. Elisabethsvloed in 1421.
Bijzonderheden
Ecologie
Tijdens een ecologisch veldonderzoek zijn de bunzing en de wezel waargenomen. Het gebied biedt verblijfplaatsen en foerageergebied voor de dieren. Door de werkzaamheden uit te voeren zouden beide soorten hun verblijfplaatsen en foerageergebied verliezen. Door het nemen van de volgende maatregelen werd de aantasting gecompenseerd:
- Plaatsen van nestkasten overdekt door takkenhopen;
- Het gefaseerd uitvoeren van werkzaamheden, hierbij wordt eerst een gewenningsperiode van 6 maanden gegeven na aanbrengen de takkenhopen;
- Uitvoering van werkzaamheden volgens een ecologisch werkprotocol.
Bijzondere vondst
Tijdens de werkzaamheden is een sluis gevonden: ‘Nieuwe Sluis’ Zwartenberg. Deze oude sluis op de Zeedijk in Etten-Leur is tevoorschijn gekomen tijdens de werkzaamheden voor het project ‘Verbetering Regionale Keringen’ Mark Dintel Vliet van waterschap Brabantse Delta. In maart 2024 is het informatiebord onthuld.
Stakeholder aan het woord
“Eind 1996 kochten mijn vrouw en ik een vervallen boerderij aan de Zevenbergseweg in de polder Zwartenberg onder Etten Leur. Gezien alle ‘spookachtige’ verhalen rond dit pand van mede polderbewoners kreeg ik snel interesse in het huis en ook over de polder in het algemeen. Hoe meer historische feiten ik vond, hoe dieper ik ging graven. Op enig moment (eind 2003) beklaagde een agrariër zich over ‘puin’ in een van zijn percelen gelegen tegen de zeedijk aan de noordzijde van de polder. Omdat ik dat vreemd vond op die plek, zijn we samen gaan kijken. Wat ik zag, was niet echt puin te noemen. Het waren wel resten van IJsselsteentjes. Nog steeds vreemd natuurlijk. Kijkend naar het dijklichaam zie ik in het talud gedeelte (dus niet aan de bovenkant) een verzakking in de dijk. Op dat moment bedacht ik me dat ik een kaart had uit 1680 van de polder waarop de “Nieuwe Sluis” stond. Thuisgekomen maakte ik meteen weer rechtsomkeer, gewapend met een pioniersschopje. Daar waar de verzakking links en rechts ophield, heb ik wat grond weg geschraapt. Binnen no-time vond ik gemetselde fundamenten die ik zeer beperkt blootgelegd heb. Ik voelde me alsof ik een schat had gevonden! Allerlei instanties zoals gemeente, heemkundekring, waterschap en provincie heb ik benaderd om iets met mijn ontdekking te doen, maar helaas overal 0 op rekest.
Ook al woon ik sinds 2017 niet meer op Zwartenberg, mijn belangstelling voor het gebied is er nog steeds. Voor het project Verbetering Regionale Keringen heb ik destijds een rapport gelezen waarin onder meer melding werd gemaakt van archeologisch mogelijk belangrijke plaatsen. Opnieuw ben ik erin gedoken en ontdekte vrij snel dat er “niets archeologisch waardevols” te vinden zou zijn in deze polder. Het bleek echter een conclusie te zijn, gebaseerd op archeologisch bureauonderzoek. Met dat gegeven en mijn vondst van destijds, heb ik weer aan de bel getrokken bij waterschap Brabantse Delta. Uiteindelijk resulteerde dat toch in veldonderzoek. Dit heeft plaatsgevonden in januari 2023 waar ik ook bij mocht zijn. Wat tevoorschijn kwam, was voor iedereen onvoorstelbaar. Mijn hoop om het geheel te conserveren kon helaas niet waargemaakt worden. Alles moest weer worden toegedekt om de dijk te kunnen versterken. Wat rest is een informatiebord wat ik samen met iemand van het bestuur van Brabantse Delta heb mogen onthullen!”
inwoner Etten-Leur
Bekijk de video
Wat hebben we gedaan bij Breda?
Het gaat om de omgeving Biezenstraat/Hooijdonkseweg, Rooskensdonkdijk en bij de 4e bergboezem tegenover het Markkanaal.
De binnenwaarts dijkversterking bij de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) Nieuwveer past precies op het eigendom van het waterschap. Hier moest wel rekening gehouden worden met een eerder aangelegde windmolenkabel door de dijk heen. Vanwege de aansluiting op de kering onder het spoor, was goede afstemming met Prorail noodzakelijk. Door een goede samenwerking zijn de werkzaamheden voorspoedig verlopen.
Bijzonderheden
Er mocht niet gewerkt worden tijdens het broedvogelseizoen vanwege het aangrenzende weidevogelbroedgebied.
Terheijden
Locaties: Markschans, Bastion, Haven, Markkant,
Lacunes, Molendijk en buitengebied.
Wat hebben we gedaan bij Terheijden?
Binnenwaartse versterking met een aantal maatwerklocaties. Het was een complex omgevingsproces. Midden in het dorp, tegen en in tuinen. En deel van de versterking ging door het buitengebied, veelal eigendom van agrariërs.
Bijzonderheden
Het buitengebied
De haven in Terheijden is een gewaardeerd recreatiegebied in het dorp. De haven heeft meer dan 100 ligplaatsen. Omdat de haven heel het zomerseizoen intensief wordt gebruikt, is ervoor gekozen om de werkzaamheden alleen in de winterperiode plaats te laten vinden. Met alle 66 winterligplaatshouders zijn afspraken gemaakt over het tijdig verwijderen van de boten. Een dijkversterking in een dorp is ook voor het waterschap niet alledaags. Een unieke situatie heeft zich voorgedaan waarbij we in goed overleg met een particulier een damwand dwars door zijn tuin hebben geplaatst.
De haven
Het toegankelijk houden van de haven voor auto’s, fietsers maar ook mindervaliden, heeft vanwege de geringe ruimte gezorgd voor een uitdagend ontwerptraject. Met hulp van de gemeente hebben we kunnen zorgen dat de haven toegankelijk bleef voor diverse doeleinden zoals de toegang naar het pontje en de passantenhaven.
Bastion
Bij de straat Bastion is een smalle dijk met steile taluds aangelegd, omdat er maar beperkte ruimte was. De beperkte ruimte hier heeft ertoe geleid dat er steile taluds (1:2) aangelegd zijn met een smalle dijkkruin (1,5 meter breed). Uiteindelijk paste de nieuwe dijk precies tussen de stoeprand en het water. Helaas wel met een aantasting van de ecologische verbindingszone (evz) in de rietover van zo’n 10 cm. Dit is dan ook de reden dat er tussen Markschans en Bastion een nieuwe evz-driehoek ter compensatie is aangebracht. De jeu des boules baan moest verplaatst worden. Uiteindelijk is naar wens van de omwonenden, samen met de gemeente voor gekozen om de baan te verplaatsen en te herinrichten.
Markschans
Bij de verbinding bij Markschans is een damwand gemaakt door de watergang met een opening en afsluiters in verband met ruimtegebrek en de watersysteemhuishouding.
Lacunes
De werkzaamheden bij de roeivereniging vergden een secure planning en uitwerking.Met de roeivereniging is namelijk afgesproken dat deze te allen tijde open kon blijven. Met de aannemer is vervolgens afgestemd dat er in twee delen gewerkt werd. De scheiding lag halverwege op het terrein. Steigers zijn tijdens de uitvoering verplaatst en toegankelijk gemaakt. Op deze manier konden de leden van de roeivereniging hun sport blijven beoefenen tijdens de werkzaamheden.
Bomen verwijderen en bomen verplaatsen
Door de dijkverbetering moesten op sommige plekken bomen worden verwijderd. We hebben zo veel mogelijk geprobeerd om bomen te verplaatsen. Over het verwijderen en het herplanten van bomen en struiken lees je hier meer.
Werkzaamheden en eindresultaat Terheijden
Stakeholder aan het woord
In aanvang was het behoorlijk schrikken voor de roeivereniging toen aangekondigd werd dat een damwand geslagen zou worden langs ons terrein en het “werkniveau “ van de roeiers met ongeveer 90 cm zou gaan verhogen. Boten moesten in de toekomst daar overheen getild worden om bij de vlotten te komen.
Een plan van de vereniging werd gepresenteerd aan het waterschap. Na een behoorlijke periode van onderhandelen werd dit plan goeddeels geaccepteerd, vastgelegd in een overeenkomst en gerealiseerd.
Wat is het mooi geworden en wat zijn we trots, dankzij eigen inzet van onze vrijwilligers, de uitstekende samenwerking met waterschap Brabantse Delta, de aannemerscombinatie KWS/ Martens en Van Oord en Interboat Marina’s.
Voorzitter
Roeivereniging Breda
Inwoner Terheijden Ad en Ineke Mekes
“Regionale waterkeringen zijn een vereiste veiligheid en bewoonbaarheid van Nederland. Ook de gemeente Drimmelen ontkomt niet aan het verbeteren van de bestaande keringen. Het Waterschap “Brabantse Delta” is de instantie die hier het voortouw neemt. Na een periode van verkenning en uitwerking van de mogelijkheden en ontwerpen, volgt de ontwerpfase. De uitvoering van de werkzaamheden zijn gegund aan de aannemerscombinatie KWS/MvO. Als bewoner van Nassaustraat 30 grenzen wij aan Markkant 1 en 2 en zijn we zeer nauw betrokken geweest bij zowel de voorbereidende als de uitvoerende fase. De voorbereidende fase werd gecoördineerd door Lex Heijmans (WSBD) en Richard den Haan (KWS) en gestart in sept. 2023 en afgesloten rond sept. 2024. Hekken werden geplaatst, het pad werd verwijderd en damwandprofielen werden aangevoerd en gedrukt om schade te voorkomen. We hadden wel last van trillingen van zwaar materieel. Op 9 okt. werd gestart met aanbrengen van ophoogzand en verticale drainage. Daarna volgde het vormen van het dijklichaam d.m.v. zeer vette klei. Een periode van maanden volgde i.v.m. het inklinken voordat het geheel kon worden afgewerkt. Het was voor mijn vrouw en mij een drukke periode met hier en daar wat strubbelingen. Uiteindelijk is alles weer op zijn pootjes terecht gekomen en is het enige verschil met vroeger dat er nu een dijk ligt tussen de Mark en ons perceel.
Inwoner Terheijden
De oplevering!
Op 9 oktober was het eindelijk zover!
Na ruim anderhalf jaar uitvoering voldoen de regionale keringen (dijken) in ons gebied weer aan de waterveiligheidsnormen die door de provincie zijn opgesteld. Deze verbeteropgave is de afgelopen jaren niet onopgemerkt voorbijgegaan aan ruim 80 stakeholders in de gemeenten Steenbergen, Etten-Leur, Moerdijk, Breda en Drimmelen (Terheijden).

Projectteam v.l.n.r.: Stefanie Hermens (communicatieadviseur), Lex Heijmans (omgevingsmanager), Kiek van den Brule (projectassistent), Joris Zijderveld (contractmanager), Ron Nouws (projectmanager), Robbert Janssens (technisch manager), Marcel de Haan (projectbeheerser)
Nieuwsflitsen
Wat zijn zakbakens en wat betekent inklinken?
Een net aangelegde dijk is vaak veel hoger dan de norm voorschrijft en dat is niet zonder reden.
Tijdelijke pompinstallatie Laakdijk Terheijden
Bij de Laakdijk in Terheijden in de gemeente Drimmelen was een tijdelijke pomp installatie (TPI) gebouwd. Het lokale verkeer kon door de boog over de weg, gewoon de route blijven volgen:
Wist je datjes
- Voor de dijkversterking totaal 15 kilometer was afgekeurd?
- Van die 15 kilometer kering 70% geen eigendom van het waterschap is?
- We met ca. 80 verschillende partijen hebben afgestemd? Het gaat om bewoners, agrariërs, bedrijven, terrein beherende organisaties, provincie, vijf gemeenten, visverenigingen, roeiverenging etc.?
- 595.000 ton klei/zand/veen is verzet?
- In totaal 10 kunstwerken zijn gerealiseerd dan wel aangepast. Denk hierbij aan duikers, gemalen en kadeconstructies.
- De voorbereiding en de planuitwerkingsfase zes jaar heeft geduurd?
- In zes jaar bijna 200 mensen voor en achter de schermen aan dit project hebben gewerkt?
- De uitvoering 18 maanden heeft geduurd?
- Dat de realisatiekosten €55 miljoen zijn? Dat dit volledig is gefinancierd met eigen middelen, zonder bijdragen van derden? Volledig opgebracht door alle inwoners van Brabantse Delta.
- We hebben gewerkt volgens een UAV-GC contract?
- De ondergrond zeer divers is en op sommige plaatsen zo slap is dat de ondergrond negen maanden nodig had om in te klinken. Op sommige plaatsen hebben we dit proces versneld door het plaatsen van big bags en/of met verticale drainage.
In de media
Foto’s Inloopmiddagen
Colofon
Foto’s en filmpjes: Vincent Oudendijk, Jan Groot en KWS-Martens en van Oord
Vormgeving: Sterke Zaak
Samenstelling en eindredactie: Stefanie Hermens